Uzun yıllar boyunca çalıştığınız bir işten belirli şartlar kapsamında çıkmanız halinde bu emeklerinizin karşılığını almanız mümkün. “Peki, nasıl?” diyorsanız cevap kıdem tazminatında yatıyor.
Çalışanlar için hem bir güvence hem de emeklerinin karşılığı olan kıdem tazminatı almaya hak kazanmak için tabii ki belirli şartları yerine getirmeniz şart. Ayrıca ne kadar kıdem tazminatı alacağınızı bilmenin yolu da bu tazminatın hesaplama detaylarını bilmekten geçiyor. O halde gelin, kıdem tazminatı hakkında merak edilen tüm soruların cevaplarını birlikte keşfedelim.
Kıdem Tazminatı Nedir?
Kıdem tazminatını, belirli bir süre aynı işverene bağlı olarak çalışan bir işçinin İş Kanunu ile belirlenen koşullar kapsamında işten çıkarılması veya ayrılması halinde işveren tarafından ödenmesi gereken toplu para olarak tanımlayabiliriz. Bu tanıma göre uzun süre aynı işverene bağlı olarak çalışan bireylerin işten ayrılmaları durumunda almaya hak kazandıkları bu tazminata çalışanlar için hem bir güvence hem de emeklerinin karşılığı demek mümkün.
Kıdem Tazminatı Alma Şartları Nelerdir?
Kıdem tazminatı tanımından da anlaşıldığı gibi her işten çıkan veya çıkarılan çalışan için ödenen bir tazminat değil. Kıdem tazminatı almaya hak kazanmak için hem çalışma süresi hem de işten ayrılma nedeni açısından çalışanların belirli şartları yerine getirmesi gerekir. Bu şartlar ise 1475 sayılı İş Kanununun 14. maddesinde açıkça belirtilir. “Peki, bu şartlar nelerdir?” diye merak ediyorsanız kanun çerçevesinde belirlenen kıdem tazminatı alma şartlarını şu şekilde sıralayabiliriz:
- İşçinin en az 1 yıl aynı iş yerinde çalışması
- İşçinin işveren tarafından haksız bir şekilde işten çıkarılması
- İşçinin haklı bir nedenle iş sözleşmesini feshetmesi (örneğin sağlık sorunları, işverenin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışı gibi nedenler)
- Erkek çalışanların askerlik görevi nedeniyle işten ayrılması
- Kadın çalışanların evlilik tarihinden itibaren 1 yıl içinde işten ayrılması
- Çalışanın emeklilik hakkını elde etmesi veya yaşlılık aylığı almak için işten ayrılması
Bu durumların gerçekleşmesi halinde çalışan, kıdem tazminatı almaya hak kazanabilir. Yani bu durumlar dışında kendi isteğiyle işten çıkan bir çalışan, 1 yıldan fazla aynı iş yerinde çalışmış olsa bile kıdem tazminatı alamaz.
Ayrıca çalışanın vefat etmesi durumunda kıdem tazminatı hakkı devam eder. Böyle bir durumda kıdem tazminatını, çalışanın kanuni mirasçısı olan eşi ve çocukları gibi hak sahipleri alabilir.
Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
Kıdem tazminatı hesaplaması, çalışanın iş yerinde geçirdiği süreye ve aldığı son brüt ücrete göre yapılır. Her tam yıl için çalışanın 30 günlük brüt ücreti üzerinden kıdem tazminatı hesaplanabilir. Bu nedenle çalışanın çalıştığı yıl sayısı ve işten ayrılırken aldığı maaş üzerinden hesaplanan brüt ücreti bu hesaplamada en önemli etkenlerdir. Ayrıca kıdem tazminatından damga vergisi kesildiği için hesaplamada buna da dikkat etmek gerekir.
Tüm bu detaylara göre kıdem tazminatı hesaplaması şu formül ile yapılabilir:
- Kıdem Tazminatı = (Çalışılan süre) x (Son brüt ücret) – (Damga vergisi)
Şimdi, bu formülü daha iyi anlayabilmek için örnek bir hesaplama yapalım. Diyelim ki bir çalışan, aynı iş yerinde 6 yıl çalışmış ve son brüt maaşı 40.000 TL olsun. Buna göre;
- 6 yıl için: 6 x 40.000 = 240.000 TL
- Damga vergisi (0,00759): 240.000 x 0,00759 = 1.821,60 TL
- Net kıdem tazminatı: 240.000 - 1.821,60 = 238.178,40 TL olur.
Kıdem Tazminatından Vergi Kesintisi Yapılır mı?
Kıdem tazminatı hesaplama formülünde vergi kesintisi olarak sadece damga vergisi yer alır. Çünkü kıdem tazminatından gelir vergisi ve sigorta primi kesintisi yapılmaz. Kısacası çalışanın brüt ücreti üzerinden toplam tutar bulunarak yalnızca damga vergisi kesintisi yapılır.
Bunun dışında kıdem tazminatı hesaplamasında brüt ücretin yanı sıra süreklilik arz eden yemek, ikramiye gibi para veya parasal karşılığı olan menfaatlerin de dikkate alınması gerekir.
Kıdem Tazminatı Taksitli Ödenir mi?
Kanunen kıdem tazminatı, işveren tarafından işçiye iş sözleşmesi sona erdiğinde ve tek seferde toplu bir şekilde ödenmelidir. Ancak uygulama sürecinde işveren ve işçi arasında anlaşma sağlanırsa taksitli ödeme de yapılabilir. Tabii ki böyle bir ödeme yapılacaksa yazılı bir protokol düzenlenerek hem işverenin hem de işçinin hak kaybına uğramasının önüne geçmekte fayda var.
Kıdem Tazminatı ve İhbar Tazminatı Arasındaki Fark Nedir?
Kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı, işten ayrılma sürecinde sıkça gündeme gelen ancak çoğu zaman birbirine karıştırılan iki ayrı tazminat türüdür. Her ikisi de iş ilişkisi sona erdiğinde doğan bir hak olsa da kapsamları, şartları ve ödeme şekilleri açısından bu iki tazminat türü farklılaşır.
Kıdem tazminatı yukarıda da belirttiğimiz gibi aynı işverene bağlı olarak en az bir yıl çalışan bir işçiye, iş sözleşmesinin belirli nedenlerle sona ermesi halinde ödenir. Yani bu tazminat sadece işverenin sorumluluğundadır, işçinin iş yerinde geçirdiği süreye göre hesaplanır ve emeklilik, işverenin haksız feshi, askerlik ya da evlilik gibi özel nedenlerle sona eren iş ilişkilerinde devreye girer.
İhbar tazminatı ise hem işvereni hem de işçiyi ilgilendiren bir tazminat türüdür. Çünkü İş Kanununa göre taraflardan biri iş sözleşmesini sonlandırmak istediğinde belirli bir süre önceden karşı tarafa yazılı bildirim yapma zorunluluğu bulunur. Bu süreye uymadan ani bir şekilde fesih gerçekleşirse bildirimde bulunmayan taraf diğerine ihbar tazminatı ödemekle yükümlü olur.
Bunun yanı sıra işçinin çalışma süresine dair kriter de bu iki tazminat türünü ayıran bir diğer önemli farktır. Kıdem tazminatına hak kazanmak için işçinin iş yerinde en az 1 yıl çalışmış olması gerekir. Ancak ihbar tazminatında böyle bir süre koşulu aranmaz. İşe başlayalı kısa süre olmuş olsa bile bildirim süresine uyulmadan yapılan fesihlerde ihbar tazminatı gündeme gelir.
Kısacası kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı birbirleri ile karıştırılsa da kapsam açısından oldukça farklı iki kavram. Ancak her ikisi de bir çalışanın işten çıkması ile ortaya çıkar. “Peki, bunlar dışında bir çalışan açısından işten çıktığında alabileceği başka bir ödeme var mı?” diye düşünüyorsanız işten çıkan veya çıkarılan kişilerin yeni bir iş bulana kadar maddi güvence sağlamasını amaçlayan işsizlik maaşına başvurmanız mümkün. Ancak tabii ki işsizlik maaşına başvurmak için de belirli şartları yerine getirmek gerekli. İşsizlik maaşının şartlarını ve tüm detaylarını öğrenmek için “İşsizlik Maaşı Nedir?” yazımızı okuyabilirsiniz.