İklim krizinin giderek daha görünür hale geldiği günümüzde, üniversiteler sadece bilgi üretim merkezleri değil, aynı zamanda sürdürülebilir bir geleceğin öncüleri olma sorumluluğunu da taşıyor.
Bu vizyona sahip kurumları belirlemeye ve desteklemeye odaklanan UI GreenMetric Dünya Üniversiteleri Sıralaması, her yıl dünya genelindeki yüzlerce üniversiteyi enerji kullanımı, atık yönetimi, altyapı ve eğitim gibi başlıklarda değerlendirerek sürdürülebilir kalkınma amaçlarına katkı sağlayan üniversiteleri öne çıkarıyor.
2010 yılında Endonezya Üniversitesi tarafından başlatılan GreenMetric üniversiteleri 6 başlıkta değerlendiriyor: Altyapı (15%), Enerji ve İklim Değişikliği (21%), Atık Yönetimi (18%), Su Yönetimi (10%), Ulaşım (18%) ve Eğitim ve Araştırma (18%).
Bu kriterler, kampüslerin çevreye olan etkilerini azaltmak için ne tür adımlar attığını ve sürdürülebilirlik bilincini öğrencilerine ne kadar aktardığını ölçmeyi amaçlıyor. Peki bu kriterler tam olarak neyi ifade ediyor?
1. Altyapı
Üniversitenin çoğunlukla mimari olarak ne kadar yeşil dostu olduğunu inceliyor. Kampüs alanı, açık ve yeşil alan oranı, doğa dostu bina uygulamaları gibi faktörleri kapsıyor. Bir üniversitenin kampüs içerisinde bisiklet yolları, yeşil çatılar ve doğal peyzaj alanlarına yer vermesi bu alandaki puanının artmasını sağlıyor.
2. Enerji ve İklim Değişikliği
Enerji tasarrufu sağlayan teknolojilerin kullanımı, yenilenebilir enerji kaynaklarına yatırım, karbon salımını azaltmaya yönelik politikalar gibi unsurlar bu başlıkta dikkate alınıyor.
Güneş panelleriyle kendi elektriğini üreten veya binalarında LED aydınlatma sistemlerine geçen üniversiteler bu alanda yüksek puan alıyor.
3. Atık Yönetimi
Üniversitelerin atık dönüşümündeki verimliliği, geri dönüşüm programları, tehlikeli atıkların yönetimi, plastik kullanımının azaltılması gibi uygulamalar bu başlıkta değerlendiriliyor.
Kampüs içinde organik atıkların kompost haline getirilmesi veya öğrencilere yönelik sıfır atık eğitimlerinin düzenlenmesi bu kriterde üniversitelerin yüksek puanlar almasına vesile oluyor.
4. Su Yönetimi
Su tasarrufu sağlayan altyapı sistemleri, yağmur suyu geri kazanımı ve sürdürülebilir sulama yöntemleri GreenMetric Sıralamasının önemli kriterlerinden bir tanesi. Örneğin yağmur suyunu toplayarak tuvaletlerde kullanan veya kuraklık dostu bitki peyzajı kullanan kampüsler bu alanda öne çıkıyor.
5. Ulaşım
Sürdürülebilir ulaşım politikaları, bisiklet kullanımını teşvik, kampüs içi servis uygulamaları ve karbon ayak izini azaltıcı çözümler ulaşım başlığında değerlendiriliyor.
Elektrikli servis araçları kullanan veya öğrenciler için ücretsiz toplu taşıma imkânı sağlayan üniversiteler burada yüksek puan elde ediyor.
6. Eğitim ve Araştırma
Üniversitelerin eğitim müfredatları, sürdürülebilirlik odaklı dersler, projeler, araştırma merkezleri ve toplumsal farkındalık etkinlikleri de Eğitim ve Araştırma başlığında inceleniyor.
Sürdürülebilirlik üzerine lisans veya yüksek lisans programı bulunan ya da sürdürülebilirlik temalı öğrenci kulüpleri olan üniversiteler bu alanda başarı elde ediyor.
Türkiye’nin Çevreci Üniversiteleri
Türkiye’nin 2020’den günümüze yer aldığı sıralamalara bakacak olursak istikrarlı bir yükseliş elde ettiğini söylemek mümkün. Her yıl listeye giren üniversitelerin sayısında artış yaşanırken 2024’te dünya çapında toplam 1183 üniversitenin yer aldığı listede, 7’si ilk 100 içerisinde olmak üzere Türkiye’den toplam 119 üniversite yer alıyor.
GreenMetric sıralamasına göre Türkiye’den en yüksek puana sahip üniversite İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) olarak öne çıkıyor. İTÜ'yü sırasıyla Yıldız Teknik Üniversitesi (YTÜ), Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi(UKÜ), Erciyes Üniversitesi (ERÜ), Özyeğin Üniversitesi (ÖZÜ), Ege Üniversitesi(EÜ) ve Yeditepe Üniversitesi(YÜ) takip ediyor.
Bu üniversitelerin dünya sıralamasındaki konumlarına baktığımızda ise İTÜ 38. sırada yer alırken, YTÜ 59., UKÜ 64., Erciyes Üniversitesi 80., Özyeğin Üniversitesi 82., Ege Üniversitesi 88. ve Yeditepe Üniversitesi 90. sırada bulunuyor.
Kategori bazında incelendiğinde, İTÜ'nün geçtiğimiz yıl olduğu gibi bu yıl da en yüksek puanı eğitim alanında aldığı görülüyor. İTÜ aynı zamanda sürdürülebilirlik bilincini artırmak adına düzenlediği öğrencilere yönelik çevreci eğitim programları ve yeşil kampüs seminerleriyle de öne çıkıyor. YTÜ ise Eğitim ve Araştırma kriterinde tam puan almayı başarmış bulunuyor. YTÜ’nün kampüs içi elektrikli araçlar ve bisiklet yolları gibi projeleri, kampüs içerisindeki güneş paneli kullanımları da sıralamada olumlu etki sağlıyor. YTÜ ayrıca Ulaşım, Enerji ve İklim Değişikliği kategorilerinde İTÜ'den daha yüksek puanlar almayı başarsa da, Atık ile Yapı ve Altyapı kategorilerindeki düşük puanlar alması nedeniyle genel sıralamada ikinci sırada yer alıyor. UKÜ ise değerlendirme kriterleri içerisinde %10 ağırlığa sahip olan su kategorisinde dikkat çekici bir başarı göstererek tam puan alıyor.
ERÜ, kampüs genelinde ayrıştırılmış atık toplama sistemleri ve geri dönüşüm projeleriyle ve ayrıca enerji verimliliği için kullandığı tasarruflu sistemlerle dikkat çekerken, ÖZÜ’nün yeşil bina sertifikalarına sahip çevreci binaları ve yağmur suyu toplama gibi uygulamaları topladığı puanları artıran kriterler oluyor. YÜ ise çoğunlukla kampüs içi sunduğu çevre dostu ulaşım alternatifleri ve sıfır atık projeleri kapsamında etkin ayrıştırma ve atık azaltma programlarıyla ulaşım ve atık yönetimi başlıklarından puanları topluyor.
Veriler ışığında Türkiye'deki üniversitelerin sürdürülebilirlik konusundaki çabalarının her geçen yıl arttığını söylemek mümkün.
Dünyada Çevreci Kampüs Liderleri
Global listede ilk 5’e giren üniversiteler ise şu şekilde karşımıza çıkıyor;
1. Wageningen University & Research
Hollanda, Avrupa
Wageningen Üniversitesi tarım ve gıda sürdürülebilirliği konusunda verdiği eforlarla dünyaca tanınan bir lider konumunda görülüyor. Kampüste kullanılan enerjinin tamamının yenilenebilir kaynaklardan sağlanması, atıkların %85’inin geri dönüştürülmesi, kampüste organik tarım uygulamalarının ve düşük karbonlu yemekhanelerin bulunması üniversiteyi 2017’den bu yana her yıl birinci sıraya taşıyor.
2. Nottingham Trent University
Birleşik Krallık, Avrupa
Dünyanın en prestijli çevreci bina sertifikalarından bir tanesi olan BREEAM sertifikalı yeşil binalar ve enerji verimliliğine odaklanan altyapılar inşa etmiş olan Nottingham Trent Üniversitesi’nde, sıfır atık hedefi kapsamında, kampüs genelinde atıkların ayrıştırılmasını kolaylaştıran sistemler devreye alındı ve aynı zamanda öğrencilerin eşyaları tekrar kullanımını teşvik eden merkezler oluşturuldu. Kampüs içerisinde bisiklet yolları ve düşük emisyonlu ulaşım sistemlerinin kullanılması ve öğrenciler için karbon ayak izini azaltmak adına çeşitli programların uygulanması da üniversitenin yüksek puan almasını sağlayan etkenlerden.
3. University of Groningen
Hollanda, Avrupa
Listedeki üçüncü üniversite de Hollanda’nın kuzeyinde bulunuyor. Groningen Üniversitesi kampüs genelinde yenilenebilir enerjiye büyük önem vermesiyle öne çıkıyor. Üniversite binaları enerji verimliliği sağlayan akıllı bina sistemleriyle inşa edilmiş olup kampüs içerisindeki elverişli bisiklet yollarıyla araç kullanımı minimuma indiriliyor. Ayrıca kampüste yağmur suyu toplama sistemleri de oldukça yaygın. Tüm bunlara ek olarak üniversite bünyesinde sürdürülebilir kalkınma hedefleri doğrultusunda disiplinlerarası pek çok araştırmanın yürütülmesi de
Groningen Üniversitesi’nin listedeki konumunu güçlendiriyor.
4. University College Cork
İrlanda, Avrupa
İrlanda’nın ilk Yeşil Bayraklı Üniversitesi unvanına sahip College Cork Üniversitesi’nde tüm binalar enerji verimliliği ilkelerine göre tasarlanıyor. Üniversite gıda atığını azaltmaya yönelik pek çok kampanya düzenliyor ve yerel kaynaklı ürünlerin kullanımını teşvik ediyor. Üniversite arı otelleri ve doğal yaşam koridorları gibi biyoçeşitliliği artırmaya yönelik doğal çözümler üretmesiyle öne çıkıyor.
5. Universidade de São Paulo (USP)
Brezilya, Latin Amerika
Listenin beşinci sırasında konumlanan São Paulo Üniversitesi özellikle tropikal bölgelerdeki biyoçeşitliliği korumaya dair araştırmaları ile öne çıkıyor. Kampüste büyük ölçekli geri dönüşüm ve atık ayrıştırma programları uygulanırken su yönetimi açısından da kuraklıkla mücadeleye yönelik sistemler geliştiriliyor. Güneş enerjisi sistemleri de kampüste yaygın bir şekilde kullanılıyor. Tüm bunlar sayesinde üniversite listenin ilk beşinde yer alıyor.
Akademik çalışmaların artması, yenilikçi ve bütçe dostu yeni çözüm önerilerinin hayata geçirilmesini hızlandırıyor. Bu nedenle üniversitelerin sürdürülebilirlik alanındaki verdiği eforlar ve oluşturdukları çevre bilinci mavi gezegenin geleceği adına kritik bir önem taşıyor.
Bugünün üniversite öğrencileri yarının karar vericileri. Dolayısıyla üniversitelerin sürdürülebilirlik eforlarının artması toplumun sürdürülebilirlik bilincinin gelişmesine ve yaygınlaşmasına da büyük katkı sağlıyor.