Günlük yaşamda yaptığımız her işin arka planında mutlaka bir su tüketimi bulunuyor. Ancak unutulmaması gereken bir gerçek var: Su sınırsız bir kaynak değil. Üstelik iklim değişikliği ve artan nüfus gibi etkenler, su kaynaklarını her geçen gün daha da zorlayabiliyor. Bunun için de sadece bireysel tüketimde değil, üretim süreçlerinde de ne kadar su harcandığını bilmek ve buna göre hareket etmek oldukça önemli. Peki, bir ürünün ya da hizmetin ne kadar su tükettiğini nasıl öğrenebiliriz?
Tam da bu noktada devreye su ayak izi kavramı giriyor. Bir ürünün tarladan sofraya, fabrikadan rafta yerini alana kadar geçen süreçte ne kadar su kullandığını ölçen bu gösterge, suyu daha bilinçli kullanmanın anahtarı diyebiliriz.
O halde gelin, suyun geleceğini korumak için su ayak izi kavramını daha yakından tanıyalım ve Türkiye’nin su ayak izi durumuna göre su tüketiminde dikkat edilmesi gereken detayları birlikte keşfedelim.
Su Ayak İzi Nedir?
Su ayak izi kavramı, ilk kez 2002 yılında literatürde yerini almış bir kavramdır. Bu kavram da tıpkı karbon ayak izi gibi farkındalık yaratmak amacı taşıyor. Ancak bu kez odağımızda atmosfere salınan gazlar değil, tüketilen su miktarı var. Buna göre de su ayak izini bir ürün ya da hizmetin üretiminden son kullanıcıya ulaşana kadar geçen tüm süreçte ne kadar su kullanıldığını ölçen bir gösterge olarak tanımlamak mümkün.
Bu hesaplama yalnızca kullanılan toplam su miktarını değil; aynı zamanda suyun nerede, ne zaman ve hangi türde kullanıldığını da ortaya koyuyor. Yani bir ürünün arkasındaki gizli su tüketimini görünür kılan bir yapıya sahip.
Kısacası su ayak izi kavramı; hayatımızın her alanında önemli bir yere sahip olan suyun evsel kullanım, endüstriyel üretim, tarım gibi farklı alanlardaki kullanım oranını ölçmek ve fazla su tüketimine karşı önlem almak için oldukça önemli bir göstergedir.
Türkiye’nin Su Ayak İzi
Türkiye'nin bu konuda ne durumda olduğunu hiç düşündünüz mü? Bu soruya yanıt bulmak için WWF (Dünya Doğayı Koruma Vakfı) tarafından hazırlanan
Türkiye’nin Su Ayak İzi Raporu’na bakmakta fayda var.
Türkiye Su Ayak İzi Raporu’nda da belirtildiği gibi Türkiye’nin su kaynakları oldukça sınırlı. Yani su zengini bir ülke değiliz. Üstelik bugünkü tüketim alışkanlıklarımız devam ederse 2030 yılında su krizi yaşayan bir ülke konumuna gelebileceğimiz öngörülüyor.
Türkiye’nin toplam su kullanımına baktığımızda en büyük payı açık ara farkla tarım sektörü alıyor. Rapora göre Türkiye’nin su ayak izinin yaklaşık %89’u tarımsal faaliyetlerden kaynaklanıyor. Geriye kalan kısmın %7’sini hanelerdeki günlük kullanım (evsel su ayak izi), %4’ünü ise sanayi ve üretim süreçleri (endüstriyel su ayak izi) oluşturuyor. Bu oranlar, sürdürülebilir su yönetimi açısından en büyük iyileştirme potansiyelinin tarımda olduğunu açıkça ortaya koyuyor.
Tarımda kullanılan suyun hacmi kadar suyun türü de oldukça önemli. Bu noktada ise üç farklı su türünden söz etmek mümkün:
-
Yeşil su: Yağmur suyu ve toprakta depolanan nem
-
Mavi su: Nehir, göl ve yer altı suyu gibi tatlı su kaynakları
-
Gri su: Kirli hale gelen ve arıtılması gereken su
Türkiye’de özellikle tahıl gibi tarımsal ürünlerde yeşil su (yağmur suyu) büyük bir paya sahip. Örneğin buğday ve arpa gibi ürünler çoğunlukla doğal yağışla sulanıyor. Ancak pamuk ve şeker pancarı gibi endüstriyel bitkilerin yetiştirilmesinde yoğun biçimde mavi su yani tatlı su kaynakları kullanılıyor. Bu da iklim değişikliğinin, tarımsal üretim ve su kaynakları üzerindeki etkisini daha kritik hale getiriyor.
Tüm bu veriler ışığında söyleyebiliriz ki tarımda sürdürülebilir su kullanımı sadece bugünün değil, geleceğin de en önemli gündemlerinden biri. Etkin sulama sistemleri, ürün bazlı su verimliliği hesaplamaları ve bilinçli tüketim alışkanlıklarıyla su ayak izimizi azaltabiliriz.
Su Ayak İzini Azaltmak İçin Neler Yapılmalıdır?
Türkiye’nin su ayak izini azaltmak istiyorsak en büyük paya sahip olan tarım sektöründe su kullanımını daha verimli hale getirmemiz gerekiyor. Suyun israf edilmeden kontrollü ve ihtiyaca göre kullanılması, bu alandaki en etkili adımlardan arasında yer alıyor.
Yukarıda da belirttiğimiz gibi tarımsal sulamada en çok kullanılan kaynaklardan biri yağmur suyu. Ancak doğal yağışlara bağlı üretim yapmak, iklim değişikliği gibi öngörülemeyen faktörler nedeniyle risk taşıyabilir. Bu nedenle yağmur suyunun yalnızca yağdığı anda değil, daha sonra da kullanılabilecek şekilde toplanması ve depolanması gerekiyor. Bu amaçla geliştirilen yağmur suyu hasadı sistemleri, tarımsal üretimde önemli avantajlar sunabilir.
Bunun yanı sıra atık suyun geri kazanılması da dikkate değer bir çözüm. Kullanılmış suların arıtılarak yeniden sulama sistemlerinde değerlendirilmesi hem çevreyi korur hem de mevcut su kaynaklarının daha uzun süre kullanılmasını sağlar.
Su verimliliğini artırmanın bir diğer yolu ise doğru sulama tekniklerinin kullanılması. Gelişigüzel ya da eski yöntemlerle yapılan sulama hem su israfına yol açar hem de tarımsal verimi düşürebilir. Oysa damla sulama ve topraksız tarım gibi modern yöntemlerle su doğrudan bitkinin köküne iletilerek kayıplar en aza indirilebilir.
Kısacası tarımda atılacak adımlar, Türkiye’nin su tüketimi açısından büyük öneme sahip. Bu adımlardan biri olan ve tarımda su tüketimini azaltacak bir üretim yöntemi ise topraksız tarım. “Peki, topraksız tarım nedir ve su tasarrufunun yanı sıra bu üretim modelinin diğer avantajları nelerdir?” diye merak ediyorsanız topraksız tarım hakkında tüm soruların cevaplarını “Tarımın Geleceği: Topraksız Tarım Nedir?” yazımızda bulabilirsiniz.