Bir önceki bölümde açıklandığı üzere, Gelir Vergisi rejiminde genel prensip yurt içi ve yurt dışında elde edilen bütün gelirlerin yıllık gelir vergisi beyannamesinde birleştirilerek toplam gelir üzerinden vergi ödenmesidir.
Ancak yurt içi finansal piyasaları teşvik etmek amacıyla bazı gelir unsurları sadece vergi kesintisi (stopaj) ile vergilendirilerek genel sistemdeki kurallardan ayrıştırılmıştır. Böylece, Türkiye'de gerçekleşen para ve sermaye piyasasındaki gelirlere istisna rejimi tanınmıştır.
Bu uygulama, 2006 yılından itibaren başlamış olup önce 2015 yılı sonuna kadar devam etmiş ve yapılan yasal değişiklikler ile bu süre
2025 yılına uzatılmıştır[1].
Buna göre; işlem sırasında işlemi yapan banka veya aracı kurum tarafından vergi kesilir ve bu kurumlar tarafından yatırılır. Gelir sahipleri ise Vergi İdaresi ile muhatap olmazlar.
Bu uygulama kapsamına;
-Mevduat faizleri,
-Repo faizleri,
-Hazine Bonosu&Devlet Tahvili faiz ve alım-satım kazançları,
-Hisse senedi alım-satım kazançları (13.11.2008 tarihinden itibaren
%0 olarak uygulanmaktadır.),
-Vadeli işlem ve opsiyon işlemleri (VİOP kontratları dahil),
-Yatırım fonu gelirleri,
-Özel sektörce yurt içinde ihraç edilmiş olan tahvil ve finansman bonolarının faiz ve alım-satım kazançları,
-Kaldıraçlı işlemler (Foreks) ile
-GVK madde kapsamında olan diğer menkul kıymetler ve sermaye piyasası araçları
girmektedir.
Bu enstrümanlardan elde edilen gelirler için işlem sırasında banka ve aracı kurum tarafından tevkifat yapılacak ve üçer aylık dönemler itibariyle vergi dairesine yatırılacaktır. Prensip olarak, Mevduat ve repo faizi için %15 oranında, hisse senedi alım-satım kazancı %0, diğer işlemlerde ise %10 oranında vergi kesilmesi söz konusudur. (Bu konuda vergi oranları ve ugyulamalardak daha fazla ayrıntı için ekteki Tablolara bakınız.)
Gelir Vergisi Kanunu'nun geçici 67'nci maddesinde yapılan değişikliğe ilişkin olarak 30.09.2010 tarih ve 27715 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 2010/926 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 01.10.2010 tarihinden itibaren sermaye piyasası araçlarının vergilendirilmesinde tam ve dar mükellefler gerçek kişi ve kurumlar açısından stopaj oranları tespit edilmiştir.
Buna göre sermaye piyasası araçları getirilerinde;
- Dar mükellef gerçek kişiler için stopaj oranı %10'dur.
- Dar mükellef kurumlar için uygulanmakta olan %0 stopaj oranına sınırlama getirilerek, 6009 sayılı kanunda belirtilen nitelikte olmayan kurumların (şirket ve yatırım fonu dışındaki kurumlar) gelirlerinde %10 stopaj söz konusudur.
- Tam mükellef kurumların gelirlerine uygulanmakta olan %10 stopaj oranı, 6009 sayılı kanunda belirtilen nitelikleri taşıyan kurumlar (şirketler) için %0'a indirilmiştir.
- Tam mükellef gerçek kişiler için uygulanmakta olan stopaj oranında değişiklik yapılmamıştır.
Stopaj oranlarında yapılan değişiklikler, sermaye piyasası araçlarından elde gelirlerle ilgili olup, mevduat ve repo gelirleri için uygulamada bir değişiklik bulunmamaktadır. Mevduat ve repo faizi için vergi stopajı prensip olarak 15%'tir. Açılan hesapların vadelerine göre farklılaştırılan stopaj oranları aşağıda açıklanacaktır. Yurt dışında yerleşik kişiler için ayrıca Türkiye ile bu ülkeler arasında Çifte Vergilemeyi Önleme Anlaşmaları'nın bulunup bulunmadığına ve mevcut ise bu anlaşmada yer "faiz ödemeleri" ile ilgili hükümlere bakmak gerekir. (Çifte Vergilemeyi Önleme Anlaşmaları bulunan ülkeler ve anlaşma metinlerindeki vergi oranları için Bknz:
www.gib.gov.tr "Uluslararası Mevzuat").
Stopaja tabi sermaye piyasası araçları gelirleri ve bunlara uygulanacak yeni stopaj oranları ile ilgili açıklamalara aşağıda yer verilmiştir.
1 - Stopaja Tabi Sermaye Piyasası Araçları Gelirleri
. Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu faiz gelirleri (%10),
. Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu alım-satım kazançları (%10),
. Özel sektör tarafından Türkiye'de ihraç edilen tahvil ve bonoların faiz gelirleri (%10),
. 23.05.2020 tarihinden sonra iktisap edilen özel sektör şirket finansman bonosu (ve vadesi 1 Yıldan Kısa olan kiralama sertifikaları) faiz gelirleri (%15),
. Özel sektör tarafından Türkiye'de ihraç edilen tahvil ve bonoların alım-satım kazançları (%10),
. 23.05.2020 tarihinden sonra iktisap edilen özel sektör şirket finansman bonosu (ve vadesi 1 Yıldan Kısa olan kiralama sertifikaları) satış kazançları (%15),
. BİST'de işlem gören hisse senetlerinin satışından elde edilen kazançlar (%0), (1 yıldan fazla süreyle elde tutulanların alım-satım kazançları herhalukarda vergi kapsamı dışındadır.)
. 1 yıldan fazla süreyle elde tutulanlar hariç olmak üzere, Yatırım Ortaklıkları Hisse Senetlerinin alım-satım kazançları(%10),
. Türkiye'deki Yatırım Fonu Katılma Belgelerinin alım-satım kazançları (%10), (Portföyünün en az %51'i BİST'de işlem gören hisse senetlerinden oluşan yatırım fonları katılma belgelerinden 1 yıldan fazla süreyle elde tutulanların alım-satım kazançları stopaja tabi değil, ayrıca hisse senedi yoğun fonların katılma belgelerinin satılmasından sağlanan kazançlarda stopaj oranı %0'dır.[2])
. Borsa Yatırım Fonları Katılma Belgelerinin alım-satım kazançları (%10),
(Hisse senedi yoğun fonlarda stopaj oranı %0'dır.)
. 23.12.2020 tarihi ile 31.03.2022 tarihleri arasında iktisap edilmiş TL bazlı yatırım fonlarında (%0),
. Yurt içindeki Aracı Kuruluş Varantlarından Elde Edilen Kazançlar (Dayanak varlığı hisse senedi veya hisse senedi endeksi olmayan varantlar) (%10),
. Yurt içindeki Aracı Kuruluş Varantlarından Elde Edilen Kazançlar (Dayanak varlığı hisse senedi veya hisse senedi endeksi olan varantlar) (%0),
. VİOP işlemlerinden elde edilen kazançlar(%10), (Vadeli İşlemler Borsa'sında (VİOP) gerçek kişilerce kazanılan gelir için stopaj oranı %10'dur. Ancak Hisse senedi, hisse senedi endekslerine dayalı olarak yapılan VİOB sözleşmeleri ve dayanak varlığı hisse senedi olan aracı kuruluş varantlarından elde edilen kazançlarda vergi oranı %0'dır.)
. VİOP dışındaki Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmelerinden sağlanan kazançlar(%10), (Ancak Hisse senedi, hisse senedi endekslerine dayalı olarak yapılan sözleşmeleri ve dayanak varlığı hisse senedi olan aracı kuruluş varantlarından sağlanan kazançlarda vergi oranı %0'dır.)
. Ödünç Kıymetlerden sağlanan kazançlar(%10),
. Kaldıraçlı işlemlerden (Foreks) sağlanan kazançlar(%10).
2 – Sermaye Piyasası Gelirlerine İlişkin Stopaj Oranları
Banka ve aracı kurumlar aracılığı ile sermaye piyasası aracı geliri elde eden kişilerin bu gelirlerinden yapılacak stopaj oranları aşağıda belirtilmiştir.
Geliri elde edenler itibariyle;
a) Sermaye Şirketleri : % 0
. Anonim Şirketler: %0
. Anonim Şirket Benzeri Yabancı Kurumlar: %0
. Limited Şirketler: %0
. Limited Şirket Benzeri Yabancı Kurumlar: %0
. Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirketler: %0
. Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirket Benzeri Yabancı Kurum : %0
. SPK Düzenleme ve Denetimine Tabi Yatırım Fonları : %0
. SPK Düzenleme ve Denetimine Tabi Fonlara Benzer Yabancı Fonlar: %0 (Türkiye'de münhasıran menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası aracı getirileri ile değer artışı kazançları elde etmek ve bunlara bağlı hakları kullanmak amacıyla faaliyette bulunan sınırlı sorumlu ortaklıklar, ülke fonları, kurum ve kuruluş fonları ve yatırım kuruluşları gibi yabancı kurumsal yatırımcıların tümü 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununa göre kurulan yatırım fonları ve yatırım ortaklıklarıyla benzer nitelikteki mükellefler olarak addedilecektir.")
b) Diğer Yatırım Fonları: % 0
c) Diğer Yatırım Ortaklıkları:% 0
d) Yukarıda; a, b, c şıklarında sayılanlar dışında kalan kurum ve kuruluşlar: %10
e) Gerçek Kişiler:%10
. Tam Mükellef Gerçek Kişiler : %10
. Dar Mükellef Gerçek Kişiler : %10
Ayrıca belirtmek gerekir ki; şahıs firması (bireysel ticari işletme) gelirlerinde de, gelir tutarı üzerinden %10 stopaj vardır. Bu tutar firma muhasebesinde brüt olarak gelir yazılır, kesilen vergi ise ticari işletmenin 3'er aylık geçici gelir vergisinden düşülür.
Örnekler:
. X Anonim Şirketinin Banka aracılığı ile elde ettiği Devlet Tahvili faiz gelirine, anonim şirketlerin sermaye şirketi olması nedeniyle %0 stopaj uygulanacaktır.
. ABC Kollektif Şirketi'nin Banka aracılığı ile elde ettiği Devlet Tahvili faizinden, kollektif şirketlerin sermaye şirketi olmaması nedeniyle %10 stopaj yapılacaktır.
. Vakıf, dernek, kooperatif, siyasi partiler ve bunun gibi kurumlar, sermaye şirketi olmadığı için bu kurumların sermaye piyasası araçlarından elde ettiği gelirlere %10 stopaj uygulanacaktır.
. Yurt dışında yerleşik dar mükellef gerçek kişilerin Banka aracılığı ile elde ettiği stopaj konusu gelirlerinden (Örn: Devlet Tahvili ve Hazine Bono faizinden) %10 vergi kesilecektir.
. Yurt dışında yerleşik A.Ş. veya Limited Şirket niteliğindeki dar mükellef kurumların Banka aracılığı ile elde ettiği stopaj konusu gelirlerinden (Örn: Devlet Tahvili ve Hazine Bono faizinden) stopaj yapılmayacaktır. (% 0)
Böylece Sermaye piyasası araçları gelirlerinin vergilendirilmesinde tam mükellef gerçek kişiler ile dar mükellef gerçek kişiler arasındaki uygulama farkı söz konusu olmamaktadır.
Türkiye ile diğer ülkeler arasında Çifte Vergiyi Önleme Anlaşmaları'nın etkisi için ilgili anlaşma hükümleri uygulanır. Bu çerçevede uygulanacak vergi oranı için önce ÇVÖA'na bakılır. Bunun için yabancı kişinin "Mukimlik Belgesi" bulunması gerekir. Dar mükellef gerçek kişilerle ilgili açıklamalar ilerleyen bölümlerde ayrıntılı olarak yer almaktadır.
3) Stopaj Yapılmayacak Gelirler
Aşağıda belirtilen sermaye piyasası araçlarından elde edilen gelirlere, stopaj oranının %0 olarak belirlenmiş olması veya kanun maddesi kapsamında olmamaları nedeniyle, stopaj uygulanmayacaktır (Bu gelirleri elde edenlerin tam veya dar mükellef kişi veya sermaye şirketi ve gerçek kişi olup olmadıklarına bakılmaksızın):
. Hazine tarafından yurt dışında ihraç edilen Eurobondların faiz gelirleri ve alım-satım kazançları,
. Özel sektör şirketleri tarafından yurt dışında ihraç edilen bonoların alım-satım kazançları, (Bu bonoların faizlerinde ise, genel vergi kanunu <G.V.K.> maddeleri uyarınca vadeye göre stopaj uygulanır: vadesi 1 yıla kadar %7, 1-3 yıl arası %5, 3 yıldan uzun olanlarda %0)
. Hisse senetleri kar payları, (Vergi stopajı, kar dağıtan şirketin kendisi tarafından yapılır.)
. Tam mükellef kurumlara ait olup, BİST'de işlem gören hisse senetlerinin alım-satım kazançları,
. Türkiye'de işlem gören hisse senedi yoğun fonların katılma belgelerinden elde edilen kazançlar,
. Hisse senetlerine ve hisse senedi endekslerine dayalı olarak Türkiye'de yapılan vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinden sağlanan gelirler,
. İstanbul Menkul Kıymetler Borsasında işlem gören Aracı Kuruluş Varantlarından sağlanan kazançlar,
. Portföyünün en az %51'i BİST'de işlem gören hisse senetlerinden oluşan yatırım fonları katılma belgelerinden 1 yıldan fazla süreyle elde tutulanları alım-satım kazançları,
. Bir yıldan fazla süreyle elde tutulan yatırım ortaklığı hisse senedi alım-satım kazançları,
. Kurumlar vergisi mükelleflerinin kendi aralarında yaptıkları Vadeli işlem ve Opsiyon sözleşmelerinden elde edilen kazançlar,
. Kurumlar vergisi mükelleflerinin yurtdışındaki banka ve benzeri finans kurumlarıyla yaptıkları Vadeli işlem ve Opsiyon sözleşmelerinden elde edilen kazançlar,
. Yurt dışında gerçekleşen her türlü menkul kıymet alım satım karları, vadeli işlemler ve opsiyon sözleşmeleri, mevduat-repo-bono tahsilatları, hisse senedi kar payları.
4) Mukimlik Belgesi Bulunan Dar Mükellef Gerçek Kişiler ve Kurumlarla İlgili Stopaj Uygulaması
Dar mükellef gerçek kişilerin Mukimlik Belgeleri, Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmalarında daha düşük bir vergi oranı varsa bu orandan faydalanmak için kullanılır. (Örneğin; Almanya'da yerleşik bir kişi Türkiye'de mevduat yaptığında mukimlik belgesi ibraz eder ise elde edeceği faiz geliri üzerinden %15 yerine %10 vergi tevkifatına tabi olacaktır.).
Mukimlik Belgeleri ibraz edilerek "özel kodlu vergi numarası" alınan dar mükellef gerçek kişilerin sermaye piyasası araçları gelirlerine (örneğin; Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu faizi, yatırım fonu geliri) uygulanmakta olan %0 stopaj oranı 01.10.2010 tarihinden itibaren %10'a yükseltilmiştir. Bu anlamda, dar mükellef gerçek kişilerle tam mükellef gerçek kişilerin vergilendirilmesi arasında farklılık kalmamıştır. Dolayısıyla, dar mükellef gerçek kişinin yerleşik olduğu ülke ile Türkiye arasında imzalanmış bulunan Çifte Vergilemeyi Önleme Anlaşmalarında daha düşük bir stopaj oranı öngörülmedikçe (eğer varsa ÇVÖA'sındaki oranlar ve prensipler uygulanır), mukimlik belgesi olsun veya olmasın tüm dar mükellef gerçek kişilerin yukarıdaki sayılan sermaye piyasası araçlarından elde ettikleri gelirlere %10 vergi tevkifatı uygulanacaktır. (Çifte Vergilemeyi Önleme Anlaşmaları bulunan ülkeler ve anlaşma metinlerindeki vergi oranları için Bknz:
www.gib.gov.tr "Uluslararası Mevzuat").
Dar mükellefler kurumlar açısından ise (yukarıda belirtilen şirket ve yatırım fonu niteliğindeki yabancı kurumlar) sadece mevduat ve repo faiz ödemelerinde %15 stopaj uygulaması yapılacak (Stopaj oranının tespitinde Çifte Vergiyi Önleme Anlaşmaları var ise buradaki hükümler dikkate alınacaktır), diğer ürünlerden elde edilecek gelirlerde ise stopaj oranı %0 olarak uygulanacaktır.
5) Stopaj Matrahının Tespiti
Banka ve aracı kurumlarca yapılacak vergi kesintisi, menkul kıymet veya sermaye piyasası araçlarının;
-Al-sat işleminde alış-satış arasındaki fark,
-İtfası halinde, alış ve itfa bedeli arasındaki fark,
-Tahsiline aracılık edilen finansal aracın dönemsel getirileri,
üzerinden hesaplanır.
Aynı grupta gerçekleşen işlemlerin kar ve zararları birbirinden mahsup edilerek net kazanç üzerinden 3'er aylık dönemler itibariyle vergi ödemesi bankalarca yapılır.
Vergi hesabında mahsuplaşma grupları: (G.V.K. Geçici 67. Maddeye ilişkin Genel Tebliğler)
I. Sabit Getirili Kıymetler,
II. Değişken Getirili Kıymetler,
III. Diğer menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçları (Vadeli İşlem Ve Opsiyonlar),
IV. Yatırım Fonları
Aynı tür menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası aracının değerlendirilmesinde menkul kıymetlerle yapılan vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinde sınıflandırma, işlemle ilişkilendirilen menkul kıymetin dahil olduğu gruba göre yapılır. Menkul kıymete bağlı olmaksızın yapılan işlemler ise III. Gruptaki "diğer menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçları" kapsamında değerlendirilir. Ayrıca, hisse senedine veya hisse senedi endekslerine dayalı olarak yapılan vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile Borsa İstanbul'da işlem gören hisse senedi ve hisse senedi endekslerine dayalı olarak ihraç edilen aracı kuruluş varantları ile hisse senedi yoğun fonların katılma belgelerinin de hisse senetleri ile aynı sınıfta değerlendirilmesi gerekir. Öte yandan, hisse senedi ve hisse senedi endeksleri dışında bir dayanak varlığa bağlı varantlar söz konusu gruplandırmada III. sınıf kapsamında değerlendirilir. Son olarak kaldıraçlı işlemlerin de III. Grupta kapsamında değerlendirilmesi gerektiğini ifade edebiliriz.
Vergi kesintisi uygulaması sırasında, varsa vergi istisnaları da dikkate alınır. Örneğin; menkul kıymet yatırım ortaklığı hisse senetleri %10 stopaja tabi olup, 1 yıl tutulduktan sonra satılıyorsa vergi kesintisi söz konusu olmaz. Yine bunun gibi portföyünün en az %51'i BİST'de işlem gören hisse senetlerinden oluşan yatırım fonu katılma belgelerinin, 1 yıl tutulduktan sonra elden çıkarılmasından sağlanan gelirler de vergi dışıdır.
Menkul kıymetler başka bir kuruluşa aktarıldığında (virman) alış bedeli ve alış tarihi, aktarma yapılan kuruluşa bildirilecek ve satış halinde bu tutar dikkate alınır. Virman işlemi başka bir kişi adına yapıldığında ise bu işlem satış olarak değerlendirilir.
Menkul kıymetlerin fiziken tesliminde alış bedeli olarak, tevsik edilmek kaydıyla müşterinin beyanı esas alınır ve bu işlem Maliye Bakanlığı'na bildirilir.
6) İhtiyari Olarak Yıllık Beyanname Vererek Vergi İadesi Almak İmkanı
Banka ve aracı kurumlarca işlemler sırasında yapılan vergi kesintileri nihai vergi olup, prensip olarak bu gelirlere ilişkin yıllık veya özel&münferit beyanda bulunmak söz konusu değildir.
Ancak kazanç ve zararların birbirine mahsup edilip netleştirme yapılamadığı hallerde ihtiyari olarak Gelir Vergisi Beyannamesi verilebilir. Vergi kesintisi sırasında esasen aynı gelir türlerinde kazançlar ve zararlar birbirinden mahsup edilmektedir. İşte bu işlemleri sırasındaki kazanç ve zararlarını çeşitli nedenlerle (Aynı zamanda ayrı kurumlarda işlemler yapmak, ilk dönemlerde zarar son dönemde kazanç olması v.b. gibi) mahsup edemeyen kişilerin yılsonunda ihtiyari olarak yıllık beyanname verme ve vergi iadesi alma imkânları vardır.
Böylece, aynı neviden menkul kıymet kar ve zararların birbirine mahsup edilme prensibi gereğince, yıllık bazda zarar etmiş bir kişinin yıl içindeki bazı karlı işlemlerinden kesilmiş vergiler kişiye geri iade edilir. Örneğin farklı banka ve aracı kurumlarla çalışan kişiler veya ilk üç aylık dönemde kar, sonraki dönemlerde zarar eden kişiler yıllık beyanda bulunma ihtiyacı içinde olabileceklerdir. Bu sebeple G.V.K. geçici 67. maddeye göre; menkul kıymet alım-satım kazançları için ihtiyari olarak yıllık beyan imkanı vardır. Konu ile ilgili olarak 263 nolu Gelir Vergisi Kanunu Genel Tebliğinde açıklamalar yapılmıştır. Buna göre örneğin; takvim yılının ilk 9 ayında aynı gruptaki[3] aynı neviden işlemlerde kar varsa, son 3 aylık işlemlerde de zarar varsa, yıllık beyanda bulunarak stopaj iadesi almak mümkün olacaktır.
Bu şekilde yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi verilmesi halinde konsolide edilmiş gelir vergisi matrahına 10% oranı uygulanır. Aracı kurum ve bankalardan toplanan bilgiler ışığında hazırlanan Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi ertesi yılın Mart ayında kişinin ikametgâhının olduğu Vergi Dairesi'ne verilir. Vergi Dairesi beyannameyi aldıktan sonra inceleyerek kontrol eder ve yıl içinde fazladan ödenmiş vergi kesintisini kişiye iade eder. Bu aşamada, tutara göre Vergi Dairesi'nin teminat mektubu istemesi de söz konusu olabilir, bu durumda teminat mektubu bilahare yapılacak incelemeden sonra iade edilir.
Kar zarar mahsuplaşması için verilen ihtiyari yıllık gelir vergisi beyanı, 256 nolu genel tebliğine göre,
"sadece geçici 67. madde kapsamındaki menkul kıymet alım-satım kazançları için" yapılabilir. Faiz gelirleri ile bu madde kapsamı dışındaki işlemlerden elde edilen karlar veya uğranılan zararlar bu beyannameye ithal edilemez. Buna göre; yurt dışındaki menkul kıymet alım-satım zararları (Örneğin Brasil bond veya yabancı hisse senedi satış zararı) ve her türlü faiz gelirleri bu ihtiyari beyannameye dahil edilemez ve mahsuplaşma yapılamaz. Başka deyişle yurt dışı zararlar Türkiye'de ödenen stopajın iadesi için kullanılamaz.
7) Mevduat Faizleri İle İlgili Stopaj Uygulaması
Mevduat faizleri Gelir Vergisi Kanunu'nun "menkul sermaye iratları" ile ilgili maddesi olan 75. Maddenin 7. Bendinde tanımlanmıştır. Buna göre; tevdiat kabul eden kurumlara (banka, banker gibi müesseseler) yatırılan paralardan elde edilen gelirler mevduat faizidir.
Borsa para piyasasında (Takasbank) değerlendirilen paralara ödenen faizler de "mevduat faizi" sayılır ve mevduat faizine uygulanan esaslar burada da geçerlidir. Bunun gibi VİOP nakit teminatlarına ödenen faizler de mevduat faizi kapsamındadır. (G.V.K. Genel Tebliği 257 ve 282).
Yukarıda da belirtildiği üzere "sermaye piyasası aracı geliri" niteliğinde olmamakla beraber mevduat faiz gelirleri Geçici 67. Madde kapsamında olup, vergi tevkifatı (stopaj) ile vergilendirilmektedir. Yıllık vergi beyanına tabi olmayan bu gelirlerde genel stopaj oranı %15'tir. Bununla birlikte Cumhurbaşkanı Kararları (Eskiden Bakanlar Kurulu kararı) ile hesapların vadelerine göre farklı vergi stopaj oranları tespit edilebilmektedir.
Uzun vadeli TL mevduat hesaplarını özendirmek amacıyla 23.12.2020 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile TL mevduat hesaplarına verilecek faizler üzerinden kesilecek gelir vergisi stopaj oranları
31.03.2022 tarihine kadar açılacak ve/veya yenilenecek hesaplara uygulanmak üzere aşağıdaki gibi olacaktır:
Döviz Tevdiat Hesapları[4]:
Hesabın Vadesi | Stopaj Oranı |
Vadesiz ve İhbarlı hesaplar | %20 |
6 aya kadar (6 ay dahil) vadeli hesaplar | %20 |
1 yıla kadar (1 yıl dahil) vadeli hesaplar | %20 |
1 yıldan uzun vadeli hesaplar | %18 |
TL Mevduat Hesapları:
Hesabın Vadesi | Stopaj Oranı | Stopaj Oranı (30/9/2020-31/03/2022 arası) |
Vadesiz ve İhbarlı hesaplar | %15 | %5 |
6 aya kadar (6 ay dahil) vadeli hesaplar | %15 | %5 |
1 yıla kadar (1 yıl dahil) vadeli hesaplar | %12 | %3 |
1 yıldan uzun vadeli hesaplar | %10 | %0 |
Enflasyon oranına tabi 1 yıldan uzun vadeli hesaplar | %0 | %0 |
Altın mevduat hesaplarından vadede elde edilen faiz geliri diğer mevduat hesaplarında olduğu gibi vergi stopajına tabidir. Bu oran tüm vadeler için %15'tir.
Döviz mevduatı ve bir değere endeksli olanlarda "ana para kur farkları" stopaja tabi değildir.
-Bankalar arası mevduata, aracı kurumların borsa para piyasasında değerlendirdikleri kendilerine ait paralarına, SPK'na göre kurulan emeklilik yatırım fonları ve borsa yatırım fonu mevduat hesaplarına verilen faizlerden gelir vergisi stopajı yapılmaz.
-Sermaye Piyasası Kanunu'na göre kurulan menkul kıymetler yatırım fonları (konut finansmanı fonları ve varlık finansmanı fonları dahil) ile menkul kıymetler yatırım ortaklıklarının mevduat hesaplarına verilen faizler için stopaj oranı %0 (sıfır) olarak uygulanır.
8) Repo Faizleri İle İlgili Stopaj Uygulaması
Ters repo ve repo geliri mevduat faizine benzer karakterde olup "sermaye piyasası aracı geliri" niteliğinde değildir.
Bu işlemler sonucunda elde edilen ters repo faiz gelirleri üzerinden %15 vergi tevkifatı yapılır.
Şirketler (AŞ veya LTD) ile şahsi ticari firmalara ödenen repo faizinde de %15 vergi tevkifatı vardır. Bunlar ayrıca bu tutarları brüt olarak ticari muhasebelerinde gelir olarak kaydederler ve bankanın kestiği stopajı da yıllık (üçer aylık geçici) vergilerinden mahsup ederler. Eğer kar çıkmaz ve yıllık vergi de söz konusu olmaz ise stopaj tutarını Vergi Dairesi'nden iade alırlar.
Yurt dışında yerleşik kişi ve kurumlara uygulanacak vergi oranları için gerek mevduat ve gerekse repo faizi yönünden ayrıca Türkiye ile vergi anlaşması bulunan ülkeler itibariyle bu anlaşmalardaki vergi oranlarına bakılmalıdır. (Çifte Vergilemeyi Önleme Anlaşmaları bulunan ülkeler ve anlaşma metinlerindeki vergi oranları için Bknz:
www.gib.gov.tr "Uluslararası Mevzuat").
-SPK'na göre kurulan Emeklilik Yatırım Fonları ve Borsa Yatırım Fonlarının repo kazançlarından gelir vergisi stopajı yapılmaz.
-Sermaye Piyasası Kanunu'na göre kurulan menkul kıymetler yatırım fonları (konut finansmanı fonları ve varlık finansmanı fonları dahil) ile menkul kıymetler yatırım ortaklıklarının repo gelirleri için stopaj oranı %0 (sıfır) olarak uygulanır.
9) TL Yatırım Fonları İle İlgili Stopaj Uygulaması
23.12.2020 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile;
-Yatırım fonlarındaki
(Dövizli yatırım fonları, değişken, karma, dış borçlanma, yabancı menkul kıymetler, Serbest Fonlar ile unvanında "Döviz" ifadesi geçen yatırım fonları hariç) katılma belgelerinin elden çıkarılmasında (Fon'a geri satış) uygulanan %10 vergi stopajı, 23.12.2020 tarihi ile 31.03.2022 tarihleri arasında iktisap etmiş olanlara uygulanmak üzere sıfıra indirilmiştir.
Karara göre; TL borçlanma araçları fonları, tahvil-bono-kira sertifikaları fonları, banka-para piyasası fonları, altın fonları, gayrimenkul yatırım fonları ve benzer nitelikli fonlar bu kapsamdadır. (Hisse senedi fonlarında ise stopaj zaten sıfırdır.)
Böylece bahse konu tarihler arasında bu fonlara yatırım yapacak kişiler bu katılma belgelerini daha sonra herhangi bir tarihte (Örneğin; 3 ay, 8 ay, 1 yıl, veya daha sonraki bir tarihte) elden çıkardılarında sağladıkları kazançtan %10 vergi stopajı kesilmeyecektir. Bu açıdan süresiz bir vergi avantajı söz konusu olmaktadır. Dolayısıyla bu tarihler arasındaki TL cinsi bono-tahvil-repo fonlarına yatırım yapılması teşvik edilmektedir.
Örneğin Ak Portföy tecrübesi ile içerikleri ekonomik gelişmelere göre güncellenen ve müşterilerin tek bir tema yerine birçok temaya aynı anda yatırım yapmalarına olanak sağlayan FON SEPETİ FONLARI bu kapsamdadır. Mevduat getirisi üzerinde getiri hedefleyen bu fonlara 31 Mart 2022 tarihine kadar yatırım yapılmasını durumunda, geri satış tarihi ne olursa olsun herhangi bir vergi ödenmesi söz konusu değildir. (31 Mart 2022 tarihine kadar yapılan alımlarda Stopaj %0)
23 Aralık 2020 tarihinden önce alınmış olan yatırım fonlarının geri satılması durumunda %10 stopaj uygulaması ise devam etmektedir.
Serbest (Döviz) Fonlarında Durum:
Öte yandan Serbest (döviz) fonları’ndaki fon kazancı üzerinden yapılacak % 15 oranındaki vergi stopajı 2021’den itibaren kaldırılmıştır. 2020 Haziran ayında getirilmiş olan bu stopaj vergisi sadece 03.06.2020-31.12.2020 tarihleri arasındaki dönem için uygulanmış olacaktır. Bilindiği gibi %15’lik bu stopaj uygulaması, satış safhasındaki %10 stopajla birlikte fon yatırımcısının vergi maliyetini bir hayli arttırmış idi. Şimdi bu uygulamadan vazgeçilmektedir. Böylece eskiden olduğu gibi katılma belgeleri döviz cinsinden olan bu fonların katılma belgelerinin elden çıkarılmasında sadece %10 vergi stopajı ile devam edilmiş olacaktır.
10) TL Cinsi Banka Bonoları İle İlgili Stopaj Uygulaması
23.12.2020 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile;
Bankalarca ihraç edilmiş olan tahvil ve bonolar ile fon kullanıcısının bankalar olduğu varlık kiralama şirketlerince ihraç edilen kira sertifikalarından, 23.12.2020 tarihi ile 31.03.2022 tarihleri arasında iktisap edilmiş olanlardaki stopaj oranları vadeli mevduat faizlerindeki uygulamaya paralel olarak aşağıdaki gibi olacaktır:
Faiz gelirleri için:
i. Vadesi 6 aya kadar olanlarda : %5
ii. Vadesi 1 yıla kadar olanlarda : %3
iii. Vadesi 1 yıldan uzun olanlarda :%0
Satış Kazançları için:
iv. 6 aya kadar elde tutulanlarda : %5
v. 1 yıla kadar elde tutulanlarda : %3
vi. 1 yıldan uzun süreyle elde tutulanlarda : %0
11) Foreks (FX) Ve Kıymetli Madenlerde Kaldıraçlı İşlemler
7256 s. Kanun'la GVK Geçici 67. Maddesine kaldıraçlı işlemler eklenmiştir[5]. Buna göre 2021 yılının başından itibaren aracı kurum müşterilerinin foreks kazançları stopaj esasında vergilendirilecektir.
Yapılan son yasal düzenleme olumlu olmuştur. Zira; özellikle gerçek kişiler yönünden forex piyasasında elde edilen gelirlerin nasıl vergilendirileceği konusunda oldukça tereddütler söz konusuydu. Gerçekten de Gelir Vergisi Kanunu'nun hükümleri yorumlandığında, bu piyasadan elde edilen gelirlerin belirli şartları taşıması durumunda zaman zaman "ticari kazanç" veya "arızı ticari kazanç" ve hatta "değer artış" kazancı olarak vergilendirilebileceği sonuçları çıkmaktaydı.
Son yasal düzenlemeyle; "döviz, kıymetli madenler ve Sermaye Piyasası Kurulunca belirlenen diğer varlıklar üzerine yapılan kaldıraçlı işlemlere ilişkin sözleşmeler" ile "gerçek kişi" müşterilerin elde ettiği gelirlerden kesinti suretiyle vergileme yapılacaktır. Stopaj oranı %10 olacaktır. Yapılacak kesinti uygulaması 2021 yılından itibaren başlayacak ve Geçici 67'ye tabi diğer işlemlerdeki gibi 3'er aylık beyanname ile Aracı Kurum tarafından Vergi Dairesine yatırılacaktır.
FX işlemin mantığının ülkelerin para birimlerinin değişim oranından faydalanılarak esasen bir anlamda döviz ticareti yapmak olduğu söylenebilir. Sadece işlemler fiziki teslimatla yapılmamakta yatırılan teminatlar ile işlemler sonucu oluşan kar/zarar transferi yapılmaktadır.
Kaldıraçlı işlemlerde uygulamaya ilişkin hususlar aşağıdaki gibidir:
-Vergi matrahı (Müşteri kazancı) hesaplanırken işlemlerden elde edilen kar/zarar tutarlarının işlem bazında tespit edilmesi gerekir.
-Açık pozisyon kar zararları (kapanmamış) matrah hesabına dahil edilmemeli sadece kapanmış işlemler esas alınmalıdır.
-Nihai vergilendirme 3'er aylık vergi beyan periyodlarında yapılmış olacaktır.
-G.V.K.'nun Geçici 67. Maddesine ilişkin Genel Tebliğe göre; kar zararın hesabında prensip olarak FİFO yönteminin kullanılması gerekir.
-Swap işlemi sonucunun da matrah hesabına dahil edileceği tabiidir. Zira swap kaldıraçlı işlemin bir parçası mahiyetindedir.
-Aracı kurumlarca alınan komisyonların müşteri kazanç tutarından düşülmesi gerekir.
-Aynı tür menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası aracının değerlendirilmesinde menkul kıymetlerle yapılan vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinde sınıflandırma, işlemle ilişkilendirilen menkul kıymetin dahil olduğu gruba göre yapılır. Menkul kıymete bağlı olmaksızın yapılan işlemler ise III. Gruptaki "diğer menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçları" kapsamında değerlendirilir. Buna göre getirilen kaldıraçlı işlemlerin esasen III. Gruptaki "diğer menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçları" kapsamında değerlendirilmesi gerekir.
Kurumlar yönünden bu işlemlerden sağlanan gelirler, "ticari kazanç" olarak kurumlar vergisi matrahına dâhil olup beyanname ile vergilendirilir. Kurumların FX kazançlarında stopaj yapılmamaktadır.
12) Geçici 67. Madde Uygulamasına Tabi Olmayan Gelirler
Yukarıda anlatılan bu uygulama kapsamına dahil olmayan gelirler ise şunlardır:
-Türkiye Cumhuriyeti tarafından yurt dışında ihraç edilen eurobondlar,
-Tam mükellef şirketlerce yurt dışında ihraç edilen bonolar,
-Yurt dışında elde edilen mevduat ve repo faizleri,
-Türkiye'de alınıp satılan yurt dışı yatırım fonları katılma belgesi gelirleri,
-Yabancı devlet ve yabancı firma menkul kıymetlerinin faiz ve alış-satış gelirleri,
-1.1.2006 tarihinden önce ihraç edilmiş hazine bonosu&devlet tahvili faiz ve alım-satım kazançları,
-1.1.2006 tarihinden önce satın alınmış olan hisse senedi alım-satım kazançları
-Hisse senedi temettü gelirleri.
Kapsam dışında olan bu gelirler için Gelir Vergisi Kanunu'muzdaki genel esaslar çerçevesinde yıllık gelir vergisi beyanı yapılır.
[1] Maddenin uygulanma süresi 17 Kasım 2020 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan7256 Sayılı Kanun ile yeniden uzatılmıştır.
[2] SPK mevzuatına göre; hisse senedi yoğun fonlar, portföylerinin aylık ağırlıklı ortalama bazda en az %75'i menkul kıymet yatırım ortaklıkları hisse senetleri hariç olmak üzere İMKB'de işlem gören hisse senetlerinden oluşan yatırım fonları ve borsa yatırım fonları olarak tanımlanmıştır.
[3] İhtiyari Gelir Vergisi beyanı için net kazanç hesabında mahsuplaşma grupları: (257 Nolu Gelir Vergisi Genel Tebliği)
- Sabit Getirili Kıymetler,
- Değişken Getirili Kıymetler,
- Vadeli İşlem Ve Opsiyonlar,
- Yatırım Fonları
[4] 21.03 2019 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 21.03 2019/842 tarih sayılı Cumhurbaşkanı Kararı
[5] 7256 sayılı Kanun 17 Kasım 2020 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır.