Faiz Nedir?
Temelde bir sermayenin kullanımı karşılığında alınan bedel faiz olarak isimlendirilir. Genellikle yüzdelik bir oranla ifade edilir ve kredilerde, mevduat faiz hesabı veya diğer finansal işlemlerde ortaya çıkar. Ekonomik işleyişin can damarı olan faiz, bir kaynağın geçici olarak başkasına devredilmesi durumunda talep edilen maliyettir.
Faiz Çeşitleri Nelerdir?
Faiz, farklı uygulama şekilleri ve hesaplama yöntemleriyle karşımıza çıkar. Faiz türleri:
-
Basit Faiz: Temel borç üzerinden hesaplanan en temel faiz türüdür.
-
Nominal (Bileşik) Faiz: Faizin anaparaya eklenmesiyle artan miktarın da faize tabi olduğu faiz türüdür.
-
Sabit Faiz: Vade boyunca sabit kalan faiz türüdür.
-
Değişken Faiz: Piyasa koşullarına göre değişen faiz türüdür.
-
Reel Faiz: Nominal faizden enflasyon etkileri çıkarıldığında elde edilen faiz oranıdır.
-
Üst Faiz: Kredi başvurusu sırasında belirlenen faiz oranıdır.
-
Etkili Faiz: Bileşik faizi yıllık olarak ifade eden etkili faiz oranıdır.
-
İndeksli Faiz: Belirli bir finansal endekse bağlı faiz oranıdır.
-
Prim Faizi: Riskli borçlanmalarda ek maliyeti temsil eden faiz türüdür.
Bileşik Faiz Nedir?
Bileşik faiz, bir sermayenin üzerine eklenen faizin, belirli periyotlarda sermayeye dahil edilip sonraki dönemlerde bu toplam miktar üzerinden tekrar faiz hesaplaması yapılmasını ifade eder. Bu hesaplama yönteminde faiz art arda eklenerek birikir ve bu birikim süreci yatırımcının elde edeceği getiriyi artırır. Yatırılan anapara miktarının üzerine her dönem kazanılan faiz, yeni faiz hesaplamalarının temelini oluşturur. Vade süresine göre değişiklik gösterse de
vadeli mevduat faiz oranları özellikle uzun vadeli yatırımlarda faizin gücünden yararlanarak daha yüksek getiriler elde etmek isteyenler için oldukça idealdir.
Örneğin, ₺1.000 bir başlangıç anaparanız var ve yıllık %5 bileşik faiz alıyorsunuz. Bu durumu bir yıl boyunca gözlemleyelim:
1. Yılın Sonunda:
- Anapara: ₺1.000
- Faiz (1.000 * 0,05): ₺50
- Toplam: ₺1.050
2. Yılın Sonunda:
- Anapara: ₺1.050 (geçen yılın sonundaki toplam)
- Faiz (1.050 * 0,05): ₺52,50
- Toplam: ₺1102,50
Bu süreç her yılın sonunda anaparanıza faiz ekleyerek devam eder. Böylece bileşik faiz hesaplama yöntemi, faiz oranının her dönemde anaparaya eklenmesini içerir ve bu şekilde anaparanın zaman içinde büyümesini sağlar. Bu örnekte yıllık faiz oranı ve anapara miktarı sabit kalır; ancak genellikle uygulamada faiz oranları veya anapara miktarı değişebilir.
Reel Faiz Nedir?
Reel faiz, ekonomik analizlerde ve finansal planlamada kritik bir öneme sahiptir. Nominal faiz, yatırımcıya sunulan oranı ifade ederken, reel faiz aslında yatırımcının alım gücündeki gerçek değişimi temsil eder. Ekonomik dalgalanmalarda, özellikle yüksek enflasyon dönemlerinde, nominal faiz oranları yüksek gözükebilir. Ancak enflasyonun etkisi dikkate alındığında reel getiri çok daha düşük olabilir. Bu nedenle yatırımcılar ve ekonomistler reel faizi dikkate alarak daha doğru ve gerçekçi kararlar alabilirler.
Reel faiz = Bileşik (Nominal) Faiz + Enflasyon Oranı
Efektif Faiz Nedir?
Efektif faiz oranı, bir kredinin veya borcun gerçekte ne kadar maliyetli olduğunu gösteren kapsamlı bir ölçüt olarak karşımıza çıkar. Genellikle nominal faiz oranı, sadece anapara üzerinden hesaplanan faiz oranını temsil eder; ancak kredi alırken ya da borçlanırken sadece anapara üzerinden faiz ödemezsiniz. Çoğu zaman işlem ücretleri, dosya masrafları, sigorta primleri gibi ek maliyetler de bulunabilir. İşte efektif faiz oranı tam da bu ek maliyetleri hesaba katarak size gerçek maliyeti gösterir.
Gecelik Faiz Nedir?
Gecelik faiz oranı, bankaların merkez bankası veya diğer bankalara kısa vadeli olarak borçlandığı orandır ve 24 saatlik bir dönemi kapsar. Bu oran bankaların kısa vadeli likidite ihtiyaçlarına yanıt olarak belirlenir ve genellikle bir gün için geçerlidir. Ancak bazı durumlarda gecelik faiz oranı daha uzun bir dönemi kapsayabilir. Gecelik faiz oranları bankaların gün içi likidite ihtiyaçlarına yanıt olarak hızla değişebilir. Özellikle ekonomik belirsizlik dönemlerinde ya da finansal piyasalarda stres anlarında, bankalar arasındaki güven azalabilir ve bu da gecelik faiz oranlarının ani yükselmesine neden olabilir.
Basit Faiz Nedir?
Basit faiz, anapara üzerinden belirlenen ve bir süre için hesaplanan faiz. Bu hesaplamada sadece ilk yatırılan anapara dikkate alınır. Eklenen faiz bir sonraki dönemde anaparaya dahil edilmez. Basit faiz, kısa vadeli borç ve alacaklarda kullanılır.
Basit faiz, anapara üzerinden belirli bir oranın doğrudan uygulanmasıdır. Aşağıda basit faiz hesaplama örneği verilmiştir:
- Anapara= ₺1.000
- Faiz Oranı= %5
- Vade (Yıl)= 3
Basit faiz hesaplamak için kullanılan formül şu şekildedir: Faiz = Anapara × Faiz Oranı/100 × Vade
Bu formülü kullanarak hesap yapalım:
- Faiz = ₺1.000 × 5/100 × 3
- Faiz = ₺150
Bu durumda, ₺1.000 anapara üzerinden %5 faiz oranıyla 3 yıl boyunca basit faiz hesaplandığında, elde edilen faiz miktarı ₺150 olur.
Repo Faizi Nedir?
Repo faizi, finansal piyasalarda likidite yönetimi ve kısa vadeli fonlama ihtiyaçları için sıkça başvurulan bir araçtır. Temelde bir tarafın belirli bir süre için bir menkul kıymeti diğer tarafa sattığı; ancak satış anında bu menkul kıymeti belirlenmiş bir fiyat üzerinden geri almayı taahhüt ettiği bir anlaşma olarak tanımlanabilir. Bu anlaşmanın kısa süreli bir borçlanma işlemi olarak görülmesi mümkündür.
Politika Faizi Nedir?
TCMB Para Politikası Kurulu tarafından belirlenen repo işlemlerine bakılarak kullanıcılara belirli bir faiz uygulanır. Politika faizi ise, bankaların kısa dönemli borçlanmalar için başvurdukları bir yoldur. TCMB böylelikle piyasadaki faizlerde belirleyici bir etkiye sahip olur. Politika faizinin düşük olması, bankaların daha ucuz likidite sağlaması anlamına gelir ve böylelikle piyasaya daha düşük faiz oranı ile kredi vermek mümkün olur. Politika faizi yükselirse bankaların para edinme maliyeti yükselir bu da tüketicilere verilecek kredi faiz oranlarını yükseltir. Örneğin:
- Politika Faiz Oranı: %5
- Anapara: ₺10.000
Politika Faizi Hesaplaması Formülü: Politika Faizi Tutarı = Anapara × Politika Faiz Oranı / 100
Bu formülü kullanarak hesap yapalım:
- Politika Faizi Tutarı =10.000 × 5 / 100
- Politika Faizi Tutarı= ₺500
Bu durumda, ₺10.000 anapara üzerinden %5 politika faiz oranı uygulandığında, politika faizi tutarı ₺500 olur. Politika faizi, merkez bankaları tarafından ekonomik istikrarı sağlamak, enflasyonu kontrol altında tutmak veya ekonomiyi canlandırmak gibi amaçlarla kullanılır.
Mevduat Faizi Nedir?
Mevduat faizi, bankaların hesap sahibi kişilerden topladıkları paraları ödeyecekleri faiz çeşididir. Arz talep dengesi ile piyasa faiz oranları mevduat faizini etkiler. Ek likidite ihtiyacı olan bankalar diğer bankalara göre daha yüksek mevduat faizi belirleyerek daha çok para almayı hedefleyebilir. Her ne kadar mevduat faizleri genel piyasa koşullarına göre ilerlese de bankalar arasında farklı mevduat faizi verme durumu da görülebilir.
Aylık Akdi Faiz Oranı Nedir?
Aylık akdi faiz, finansal ürünlerde ve kredi sözleşmelerinde karşımıza çıkan bir kavramdır. Ayrıca kredi ya da borç ilişkisini düzenleyen sözleşmede, tarafların önceden mutabık kaldığı ve belirlediği faiz oranını temsil eder denilebilir. Bu oran kredinin ya da borcun maliyetini belirtir ve borçlu olan tarafın ödemesi gereken faiz miktarını belirlemek için kullanılır. Aylık akdi faiz oranı yüzde olarak ifade edilir ve borcun anaparası üzerinden her ay uygulanır. Örneğin %2 aylık akdi faiz oranı belirlenmiş bir kredi için borç miktarının her ay için %2’si kadar faiz ödemesi yapılması gerekmektedir.
Faiz Nasıl Hesaplanır?
Faiz hesaplama finansal işlemlerin temel bir bileşenidir. Özellikle yatırım, kredi ve borçlanma gibi alanlarda faiz işlemi karşımıza çıkar. Faiz, borç verenin borç verdiği para karşılığında aldığı bedeldir ve bir yüzde ile ifade edilir.
Faizin temel hesaplamasında üç ana bileşen bulunur:
- Anapara: Bu, faizin hesaplandığı başlangıç miktarı. Örneğin, bir bankadan alınan kredinin miktarı ya da bir yatırım aracına yatırılan başlangıç meblağı anaparayı temsil eder.
- Faiz Oranı: Bu oran genellikle yıllık bazda belirlenen ve faiz hesaplamalarında kullanılan yüzdelik bir değerdir. Örneğin %5 faiz oranı ile 100 birim anapara için bir yıllık faiz 5 birim olarak hesaplanır.
- Zaman: Faizin ne kadar süreyle hesaplandığını gösterir. Genellikle yıl olarak ifade edilir ancak bazı durumlarda aylık veya günlük olarak da belirtilebilir.
Bileşik Faiz Nasıl Hesaplanır?
Bileşik faiz zamanla paranın değerinin nasıl arttığını anlamak için oldukça önemlidir. Temelde bileşik faiz, hem anapara üzerinden hem önceki dönemlerde birikmiş faiz üzerinden faiz hesaplaması yapılmasını ifade eder. Bu da yatırımın veya borcun zamanla nasıl büyüdüğünü gösterir. Bileşik faizin en belirgin özelliği, faizin sürekli olarak anapara ve önceki dönemlerde birikmiş faiz miktarlarına eklenmesidir. Bu durum kısa vadeli bir yatırımda basit faize göre çok büyük bir fark yaratmayabilir. Ancak uzun vadede bileşik faizin etkisi gözle görülür şekilde artar.
Aylık Faiz Nasıl Hesaplanır?
Aylık faiz hesaplaması yıllık oranın 12’ye bölünmesiyle elde edilir ve anapara üzerinden hesaplanır. Kredi kartları ve tüketici kredilerinde sıkça görülür ve aylık dönemler için geçerlidir. Finansal planlamada mutlaka dikkate alınmalıdır. Aylık faiz hesaplama kredi kartı borcu, tüketici kredisi, konut kredisi gibi finansal ürünlerde önemli bir role sahiptir. Bu borçlarda aylık taksitlerin ne kadar olacağını belirlemek için aylık faiz oranı kullanılır. Borç miktarı aylık faiz oranına göre artış gösterir ve eklenen faiz borçlunun ödemesi gereken toplam miktara dahil edilir. Örneğin:
- Anapara: ₺12.000
- Yıllık Faiz Oranı: %8
- Aylık Faiz Oranı: Yıllık Faiz Oranı / 12
- Vade: 6 ay
Aylık Faiz Hesaplaması Formülü: Aylık Faiz = Anapara × Aylık Faiz Oranı / 100
Hesaplama:
- Aylık Faiz Oranı = 8 / 12 ≈ %0,6667
- Aylık Faiz = 12.000 × 0,6667 / 100
- Aylık Faiz ≈ 80
Bu durumda, ₺12.000 anapara üzerinden %8 yıllık faiz oranı uygulandığında, aylık faiz miktarı yaklaşık olarak ₺80 olur. 6 ay boyunca aylık faizler toplandığında toplam faiz miktarı elde edilebilir.
Günlük Faiz Nasıl Hesaplanır?
Günlük faiz hesaplaması yıllık faiz oranının 365’e bölünmesiyle bulunarak anapara üzerine uygulanır. Günlük faiz hesaplama kısa vadeli borç ve alacaklarda kullanılır. Günlük faiz likidite ihtiyaçları, kısa vadeli borç veya gün içi ticaret gibi kısa vadeli finansal işlemler için önem taşır. Örneğin bankalar arası piyasalarda bankalar birbirine kısa vadeli fon sağlamak için günlük faiz oranlarına başvurabilir.
Faiz Tahakkuku Nedir?
Faiz tahakkuku, faizin belirlenen periyotlarla kayda geçirilmesidir. Borç veya alacak üzerine uygulanır. Borçlu için maliyet, alacaklı için gelir oluşturur. Faiz tahakkukunun temel amacı, bir organizasyonun finansal durumunu doğru bir şekilde yansıtmaktır. Özellikle muhasebe prensipleri gereği, gelirler ve giderler gerçekleştiği dönemde kaydedilmelidir. Faizin doğru zamanda tahakkuk ettirilmesi şirketin finansal tablosunun doğru olmasını sağlar. Akbank’ın güncel faiz oranlarını inceleyerek piyasadaki faiz oranlarını karşılaştırmalı olarak değerlendirebilirsiniz.
Faiz Oranlarının Yükselmesi ve Düşmesi Sonucunda Ne Olur?
Faiz oranları yükselirse paraya erişim zor bir hale gelir. Aynı zamanda yatırımlar ve piyasadaki para arzı da azalır. Faiz oranlarının yükselmesi ekonomiye olumsuz olarak yansır. Örneğin işsizlik artabilir.
Faiz oranlarının düşmesi ile ise piyasadaki para arzı artar. Çok daha fazla kişi krediye başvurur ve sermaye sahipleri düşük faizlerden dolayı yatırımlarını reel sektöre kaydırırlar. Bu da ekonominin canlanmasına neden olur.
Faiz ve Enflasyon Arasında Nasıl Bir İlişki Vardır?
Enflasyon ile faiz birbirine ters orantılı iki dinamik olarak karşımıza çıkar. Faizlerin azalması ile piyasada bulunan para arzı artar, insanlar kredi kullanır ve ürün ile hizmetlere talep artar. Bu talebin artması ürünlerin fiyatını artırır. Bu durum ise enflasyonun artmasına neden olur.
Faizler yükselirken ise daha az kişi kredi kullanır, piyasadaki para arzı azalır ve bu nedenle de ürün ile hizmetlere olan talep düşer. Buna bağlı olarak da enflasyon düşer.